Từ ngày tình cờ biết được câu chuyện cho vay nặng lãi hiện đang xảy ra cho những người nghèo, tôi có viết một bài vào năm 2010 đăng trên trang web của VINAHF. Từ câu chuyện đó, tôi hay nghĩ làm sao để giúp được những người “buôn gánh bán bưng” như người phụ nữ nghèo trong bài viết để nuôi con, dần dần với “nhất thiết duy tâm tạo”, ý định này thành một động cơ, rồi một quyết tâm để VINAHF thử nghiệm chương trình “Cho Người Nghèo Vay Vốn Không Lãi” (CVKL, tiếng Anh là Micro finance) để giúp họ làm ăn, chống nghèo trong khả năng rất hạn chế của VINAHF. Khi trao đổi với ban chấp hành (BCH), các bạn có những quan ngại và sự dè dặt về chương trình CVKL, trên lý thuyết hấp dẫn nhưng dễ bị thất bại vì quá khó khăn để thực hiện, nhất là khi BCH đặt ra nhiều câu hỏi mà không có câu trả lời, chưa kể ngân sách VINAHF không chắc đảm bảo cho các chương trình hiện có, tìm đâu ra ngân sách cho một chương trình mới “phiêu lưu” này! Với tôi, sự e ngại chính đáng là “Déjà vu” như khi BCH nghĩ đến việc thực hiện chương trình học bổng với cam kết giúp dài hạn các học sinh học đến tốt nghiệp đại học. Tuy nhiên, mỗi khi thấy tương lai là một câu hỏi lớn vì ngại ngùng, tôi nhớ đến bài hát Hướng Đạo của Nguyễn Đức Quang:
“Làm việc đi không lo khen chê. Làm việc đi hãy say và mê.
Cứ bắt tay từ từ chúng ta giải quyết. Mình chậm chân theo sau người ta.
Còn ngồi đây nghĩ lo viễn vông. Thắc mắc ngại ngùng đến lúc nào mới làm xong…”
Thế là Ban chấp hành VINAHF đã cùng tôi vào cuộc với chương trình CVKL này. Giống như các chương trình giúp người nghèo khác của VINAHF, tôi đã chọn Quảng Nam – cái nôi của VINAHF – để thử nghiệm cho ý tưởng mới (concept proving) về dự án Micro finance, bởi vì tôi biết nơi đây có những sáng lập viên VINAHF, các thiện nguyện viên, những người bạn chân tình, thẳng thắn, trung thực qua bao nhiêu năm giúp người nghèo, cùng tôi xây dựng VINAHF và họ đã chứng tỏ tính kiên trì, nhẫn nại, làm tất cả những gì có thể để giúp cho VINAHF, cho người nghèo với cái tinh thần chịu khó vì việc nghĩa và chương trình đã thử nghiệm tại đây với hai kiện tướng chủ chốt của VINAHF là anh Phạm Văn Dũng, anh Nguyễn Mươi. Tôi ở Mỹ về gom góp số tiền cho dự án và anh Phan Phạm Hoàng ở Sài Gòn cùng tôi đến Quảng Nam, chung sức bắt đầu kế hoạch, chúng tôi đến thăm các gia đình đầu tiên nhận tiền vay không lãi tại Quảng Nam để mở màn chương trình CVKL của VINAHF. Ngày chia tay các anh về lại Hoa Kỳ, tôi để lại các anh vài ngàn và mong các anh giúp VINAHF, giúp tôi trong một sứ mạng khó khăn này với sự tin tưởng: “Chú làm việc tôi yên tâm!”
Đây là một giai đoạn thử thách nhất cho dự án CVKL, rất nhiều email qua lại, nhiều đêm nói chuyện với nhau và chúng tôi đang chờ đợi kết quả từ các gia đình cho vay ở Quảng Nam để có câu trả lời cho nhiều câu hỏi khó như: Làm sao để chọn đúng được gia đình cần vay? Tiêu chuẩn gì để chọn? Số tiền cho vay bao nhiêu là hợp lý? Ai quyết định sự hợp lý của thời gian trả vốn? Cho họ vay nếu họ không trả thì làm gì được? Có gì bảo đảm họ sẽ trả lại tiền vay? Thời gian trả và thu hồi vốn như thế nào?Ai sẽ đi thu hồi vốn? Ai sẽ là người chịu trách nhiệm khi việc kinh doanh bị thất bại? Mất vốn?
Đa số các gia đình vay là để chăn nuôi, trồng trọt mà vùng đất Quảng Nam thường xuyên bị mưa lũ, súc vật nuôi bị nước cuốn trôi hay bệnh hoạn, mùa màng thì dựa vào thời tiết, cho vay với nhiều rủi ro mà không có gì bảo đảm, mà cho dù thành công nếu họ không trả vốn thì VINAHF có thể làm được gì?
Đây cũng là các câu hỏi BCH VINAHF đã đặt ra mà câu trả lời chung là “mình không biết” và trông chờ vào việc “vừa học vừa làm”, cứ bắt tay từ từ chúng ta giải quyết. Giống như việc thử nghiệm các dự án trước, như Chương Trình Học Bổng, hay CT Xây Nhà Cho Người Nghèo, tôi chờ câu trả lời của các TNV ở Quảng Nam từ hiện trường chớ không phải luôn tin từ cái “lý luận màu xám” cho cái “cây đời mãi mãi xanh tươi”. Tôi cầu nguyện cho dự án micro-finance “phiêu lưu” mà tôi đã đặt tin tưởng vào các sự chân thật, nhân phẩm của người nghèo, tôi luôn tin vào tính lương thiện vốn có trong mỗi con người. VINAHF luôn cố gắng khơi dậy những phẩm chất tốt nhất vốn có trong mỗi người.
Hơn nữa, bao nhiêu năm làm việc cho VINAHF đã cho tôi niềm tin vào những người nghèo, người bất hạnh, họ “tàn” nhưng không “phế” khi cho họ cơ hội, với người nghèo, cho dù có nghèo về vật chất, thiếu thốn nhưng họ không hề nghèo về tính chân thật, lòng tự trọng và sẽ không “bất tín” với niềm tin mà ai đó đã tin vào họ. VINAHF đặt mọi nguồn lực cho dự án CVKL này vào chính lòng tin ở người nghèo. Tôi có thể mơ mộng nhưng công việc xứng đáng để thử nghiệm. (You may say I’m a dreamer but I’m not the only one. Imagine – The Beatles).
Con đường VINAHF đã đi qua không dễ dàng, nhưng rất vui với tình đồng đội, với lòng tin, sự tôn trọng lẫn nhau, sự làm việc tận tuỵ, kiên trì, kiên nhẫn, thẳng thắn với tính “QN hay cãi” và nhờ sự hy sinh của các thiện nguyện viên, việc thử nghiệm cho 10 gia đình ở Quảng Nam đã thành công với kết quả thuyết phục để Ban chấp hành VINAHF quyết định đưa chương trình CVKL này – VINAHF Microfinance Project – trở thành một mục tiêu chiến lược, dài hạn và VINAHF đủ tự tin để sẵn sàng để khai triển cho các nơi khác. VINAHF từ từ bắt đầu mở rộng đến Cam Ranh, Kiên Giang rồi đến Hà Tĩnh và dần dần đến Đồng Tháp, Phụng Hiệp, Tây Nguyên, Tiền Giang, Quảng Trị, Quảng Bình, Nghệ An với những khó khăn mới, thử thách riêng của mỗi vùng.
Cũng như trên 60 câu chuyện chiến đấu và thành công của trên 60 học sinh tốt nghiệp ĐH/CĐ từ chương trình học bổng VINAHF, đàng sau 80 gia đình cho vay cũng có những câu chuyện gay cấn, khó xử với những quyết định khó khăn để tối ưu và công bình cho mọi gia đình nghèo ở khắp các nơi với nguồn vốn quá hạn hẹp hiện có của VINAHF để cho vay các gia đình.
Số tiền cho vay các gia đình ít nhất từ 5 triệu cho đến nhiều nhất là 30 triệu. Các gia đình vay 5 triệu phần lớn là giúp cho họ có tiền mua phân bón sau thiên tai, hay để mua bán rất nhỏ, như xe bán hàng lưu động với khả năng chỉ làm được đến đó của người vay. Phần lớn các khoản vay VINAHF là 15 triệu và VINAHF có điều chỉnh theo thời giá mức giới hạn vốn vay, chỉ có một trường hợp 30 triệu với kết quả có hậu để viết lại ở đây.
Đó là đơn xin vay vốn của gia đình ông Quận ở Ba Hòn, Kiên Giang được Linh mục Phạm Văn Dũng giới thiệu, LM Dũng là một TNV uy tín của VINAHF ở Kiên Giang đã giúp VINAHF thành công với các dự án giúp người nghèo trên 10 năm qua. Gia đình này xin vay 15 triệu, vì họ có mảnh đất nhỏ có thể canh tác nhưng ở đây không có nước tưới tiêu cho trồng trọt, họ là những nông dân biết canh tác, quí “tất đất tất vàng” nhưng đành phải bỏ phí nó bao nhiêu năm, trừ khi có “phép lạ” mang nước ngọt đến đây và cách duy nhất là khoan giếng với dự tính khoảng 15 triệu đồng.
Nguyện vọng của gia đình ông Quận nhanh chóng được chấp thuận, nhưng một thời gian sau, LM Dũng gửi email cho tôi biết ông Quận đã mang số tiền trả lại, vì không làm được. Tôi ngạc nhiên vì đây là lần đầu tiên VINAHF giúp vốn mà gia đình trả lại, với các gia đình nghèo, số tiền 15 triệu là một số tiền lớn, tại sao ông trả lại?
Qua lại vài email tôi biết với lòng thành thật, ông Quận trả lại vì không muốn phụ lòng tin mà VINAHF đã đặt vào gia đình ông qua số tiền lớn mà ông mong ước được vay. Hoá ra là khi ông đã có tiền từ VINAHF và gọi các người thợ đến để khoan giếng như họ đã ước tính 15 triệu (để ông có con số đúng tiền mượn VINAHF). Sau khi đào thử, họ nói đất nơi ông có quá nhiều tầng đá cứng, quá khó để đào giếng được, phải đào thật sâu xuyên qua đá mới có thể có nước, mà vẫn không chắc là nước ngọt hay nước chua, nếu chua thì vô ích vì không tưới tiêu được, chưa hết số tiền để đào giếng nay không phải là 15 triệu, mà là gấp đôi 30 triệu.
Vì thế, ông Quận ngậm ngùi với niềm hy vọng tắt nhanh cho việc trồng trọt trên mảnh đất duy nhất mà gia đình có được và ông đành trả lại số tiền này để giữ chữ TÍN của mình.
VINAHF chưa hề cho gia đình nào vay số tiền lớn đến 30 triệu, với số tiền này VINAHF có thể cho 2, 3 gia đình với kế hoạch làm ăn ít rủi ro như việc đào giếng này. “Có cho vay hay không cho?” Ngân sách là quan trọng nhưng VINAHF vẫn giúp người nghèo không chỉ qua con số, mà giúp một con người, giúp một gia đình. Với nhiều email và tin nhắn (text messages) qua lại với Cha Dũng, tôi suy nghĩ và xin LM Dũng có một cuộc họp qua điện thoại với ông Quận, tôi và cha Dũng. Đêm đó, Cha Dũng, ông Quận ở tại nhà thờ Hòn Chông nói chuyện qua điện thoại với tôi.
Tôi lắng nghe ông Quận và giải thích với ông Quận về quan điểm VINAHF với tất cả sự tôn trọng, buổi nói chuyện khá lâu để giúp ông Quận quyết định, nhưng chính ông cũng không biết phải làm gì, ký mượn số tiền lớn 30 triệu (khoảng $1,500 đô la) nếu đào lên mà không có nước ngọt thì làm sao ông trả được nợ? Linh mục Dũng cũng không biết làm sao, tôi không dám hứa vì VINAHF có qui định rõ ràng về mức tối đa 20 triệu mà mọi đơn đều phải tuân theo. Khi tôi hỏi ông Quận, nếu bỏ qua cái sợ của việc mang nợ 30 triệu, hay sợ không có nước ngọt, thì nguyện vọng ông là thế nào? Trong cái giọng chất phác, chân thành của người nông dân nghèo, ông cho tôi biết ông muốn cho một cơ hội để được trồng trọt trên mảnh đất nhỏ của gia đình mình, nghĩa là ông mong được một cơ hội để thử thời vận. May mắn đường truyền hôm đó rất tốt, tôi nghe rõ và hiểu được tâm tư của người nông dân này, với niềm hy vọng tìm mạch sống trên mảnh đất nhỏ này để không phải đi làm thuê, họ muốn tự canh tác chớ không muốn làm người tá điền, mà cái nghèo đã không làm ước mơ ông được thành hiện thực. Sau cuộc nói chuyện, tôi đã quyết định, đêm đó, trước khi đi ngủ tôi thắp hương bàn thờ Phật và Ba tôi, như vẫn hay làm khi tôi đắn đo cho một quyết định nào đó.
Tôi quyết định sẽ chấp nhận rủi ro, thuyết phục cô Julia Triệu người phụ trách CT CVKL và BCH “đặc cách” cho gia đình ông Quận một ngoại lệ cho dù nhiều “rủi ro”. BCH VINAHF đã đồng ý và ủng hộ cho quyết định, chấp nhận rủi ro được để giúp gia đình người nông dân này một cơ hội, cho dù quyết định thiếu logic về mặt ngân sách, nhất là lúc VINAHF vẫn còn cần chứng minh sự thành công, hiệu quả của việc cho vay.
Sau đó Hoàng gởi thêm 15 triệu đến cha Dũng để đưa cho ông Quận, tôi cầu nguyện cho gia đình ông và chờ đợi. Cho đến một hôm, tôi nhận được email của LM Dũng báo tin cho tôi biết là giếng mà ông Quận muốn đào, phải xuyên qua đá cứng, sâu đến 45 mét và đã có nước ngọt, gia đình ông Quận mừng quá. Đọc thư LM Dũng, tôi hình dung gia đình ông Quận sung sướng với nguồn nước ngọt phun lên, như mạch sống từ đây cho gia đình ông. Tôi ngồi trong phòng làm việc và cũng mừng muốn rơi nước mắt cho sự may mắn đã đến với gia đình ông Quận. Sau đó LM Dũng đã gửi thêm vài hình ảnh về nguồn nước ngọt trong lành, từ sâu trong lòng đất, LM cho biết thêm, không chỉ cho tưới cây mà có thể uống được nữa!
Trong chuyến đi từ thiện xuyên Việt tháng 12/2017, khi đến Kiên Giang, đoàn VINAHF có ghé thăm gia đình ông Quận và chúng tôi đã gặp nhau. Cả đoàn VINAHF thật sự vui mừng khi thấy mảnh “vườn rau xanh ngát một màu” của gia đình ông Quận và khi vợ ông Quận ôm chặt tôi cám ơn với nhiều xúc động chân thật dâng trào từ “bà mẹ quê” này, đó là cảm giác sẽ lưu lại mãi để tôi thấy bao nhiêu công sức của nhiều người đóng góp cho VINAHF, đặc biệt là cho CTCVKL đã được đền bù xứng đáng, mà tôi quá may mắn được đại diện để sống trong những giây phút hạnh phúc cùng gia đình người nông dân này.
Hôm nay, tôi nhận được email của Julia Triệu, báo cho biết về kết quả thêm 7 gia đình nữa chỉ trong quí 1/2018 từ các nơi khác ngoài cái nôi Quảng Nam, đó là Nghệ Tĩnh, Tiền Giang, Đồng Tháp, Tây Nguyên, cho thấy CT CVKL đã lớn mạnh, vươn ra khỏi cái nôi ban đầu ở Quảng Nam và đem kết quả áp dụng các nơi khác.
Tôi viết bài này với lòng biết ơn đến những người bạn đồng hành, trung kiên, những người thân yêu trong gia đình, các mạnh thường quân, các nhà hảo tâm, các thiện nguyện viên đã âm thầm làm việc đàng sau, mọi người đã đặt tin tưởng như “kiềng ba chân” vào VINAHF để giúp cơ hội đổi đời cho những người nghèo và VINAHF sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm của mình với bất cứ ai muốn làm Micro finance. Nhờ VINAHF tôi đã sống được những giây phút, mà mỗi khi nhớ lại trong lòng tôi luôn tràn ngập niềm vui sướng, biết ơn và mãn nguyện.
Với niềm vui từ một email và biết ơn đời với bao nhiêu “trùng trùng duyên khởi”, thuận duyên hoà với chướng duyên, trợ duyên kỳ lạ, để có được VINAHF hôm nay, nhất là khi nhớ lại từ bài viết năm nào với một suy nghĩ, ước mơ vu vơ về Micro finance mà hôm nay chỉ còn hơn một năm nữa VINAHF sẽ đạt hay sẽ vượt con số một trăm gia đình nghèo sẽ được cho vay vốn chống và thoát nghèo, với số tiền cho vay gấp cả hơn ngàn lần so với câu chuyện viết cách đây 8 năm “…Làm việc đi hăng say và mê, cứ bắt tay từ từ chúng ta giải quyết…Thắc mắc ngại ngùng đến lúc nào mới làm xong”.
Mùa Đông New Jersey sắp qua, một buối sáng cuối tuần cuối Đông “sương trắng nắng tràn” với niềm tin một mùa Xuân nữa sẽ đến với VINAHF, với chương trình Cho Vay Không Lãi để mang niềm hy vọng đến những người nghèo như gia đình người nông dân nghèo ở Hòn Chông, Kiên Giang – ông Quận.